Theoretische reconstructie van een antieke astrolabe
Romeins re-enactment werkt als een ontmoetingsplaats waar mensen met verschillende opleidingsachtergronden en interesses elkaar ontmoeten, en die eenzelfde tekst of object vanuit een ander denkperspectief bekijken. En dat kan boeiende resultaten opleveren.
In de astrolabe komen techniek en esthetiek elkaar tegemoet. Ik was gefascineerd door dit technisch kunstvoorwerp omwille van zijn elegante symmetrische lijnen, nog voordat ik zijn werking begreep. Om deze Griekse uitvinding te maken worden wiskundige operaties uitgevoerd en is een goed begrip van de hemellichamen en hun onderlinge beweging vereist.
Dit onderzoek is een samenwerkingsverband tussen een architect uit Kiev, een ingenieur uit Rome en mezelf. We vroegen ons af: hoe zou een astrolabe van de oude Grieken eruitgezien hebben? Op welke archeologische bronnen kunnen we steunen? Dat was de start van ons onderzoek, dat meerdere jaren duurde. Nog een paar maandjes slapen, en ons onderzoeksdocument zal beschikbaar zijn. Geef zeker een sein indien je dit document wenst door te nemen.
Omdat de reproductie reeds klaar is, vind je in onderstaande al de visuele resultaten.
De onderdelen van een astrolabe:
Rete (linksboven): de puntige driehoeken op dit raster tonen de posities van de sterren. Door de rete te draaien, boots je de beweging van de sterren na.
Drie tympans (onderaan): op de beide zijden van een tympan is de stereografische projectie van een bepaalde breedtegraad gegraveerd.
Mater (boven, midden): hierin passen de drie tympans en de rete.
Alidade (rechtsboven): hiermee kun je de hoek van de zon (overdag) of een ster ('s nachts) meten.
Dit is de operationele astrolabe.
Deze mechanische computer uit de oudheid laat toe om een vergelijking met vier variabelen op te lossen:
- de breedtegraad
- de positie van een ster (de zon is ook een ster)
- de kalenderdag in het zonnejaar (vertaald naar de zodiak/dierenriem)
- het uur
Zodra je de waarden van drie van deze variabelen kent en instelt op de astrolabe, kun je de waarde van de vierde variabele aflezen.
Diverse bronnen uit de oudheid werden gecombineerd om tot de theoretische reconstructie te komen:
- Islamitische astrolabe (8ste eeuw AD)
- Byzantijnse astrolabe (11de eeuw AD)
- draagbare zonnewijzers
- antieke en Arabische manuscripten
- Antikythera mechanisme
- ...
De astrolabe is een astronomische en wiskundige puzzel.
Plannen en schema's op perkament helpen om de constructie en de werking van de astrolabe aanschouwelijk te maken.
De astrolabe in gebruik. Met de alidade kan de hoek van een ster gemeten worden.
De gemeten hoek kan daarna ingesteld worden door de rete te draaien.